Mərkəzi Elmi Kitabxana beynəlxalq elektron bazadan yüzfaizlik istifadə səviyyəsini hədəf seçib

2009-cu ilin 21 apreli Dünya Elektron Kitabxanası saytının rəsmi açılışı kimi tarixə düşüb. Məhz bu tarixdən etibarən müxtəlif ölkələrdən olan oxucular 7 əsas dildə - ərəb, Çin, ingilis, fransız, portuqal, rus və ispan dillərində pulsuz olaraq dünyanın hər yerindən nadir kitabları, əlyazmaları oxumaq üçün vahid çıxış imkanı qazanıblar.

Kitabxanaçıların Beynəlxalq toplantısında ABŞ-ın Konqres, Misirin “İsgəndəriyyə” və Braziliyanın Milli Kitabxanası tərəfindən irəli sürülən təkliflə, UNESCO və dünyanın 32 kitabxanasının birgə yaratdığı yeni kitabxana qiyməti ölçülməyən nadir materialları hamı üçün əlçatan edib. Amma bu, heç də ölkələrin hər birində onlara məxsus elektron kitabxanaların yaradılması zərurətini ortadan qaldırmayıb, əksinə, texnologiyaların bütün sahələrə sürətli nüfuzu məsələni daha da gündəmə gətirib.

2013-cü ildə xarici ölkə kitabxanalarının avtomatlaşdırılması və “UNİMARC” formatının tətbiqi təcrübəsi öyrəniləcək

Elə bu zərurətlə də ölkəmizdə “Azərbaycan Respublikasında kitabxana - informasiya sahəsinin 2008-2013-cü illərdə inkişafı üzrə Dövlət Proqramı” təsdiqlənib. Dövlət Proqramının qəbuluna qədər elektron kataloqlar Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin “Prezident Kitabxanası”, M.F.Axundov adına Azərbaycan Milli Kitabxana, AMEA-nın Mərkəzi Elmi Kitabxanası, Bakı Dövlət Universitetinin Elmi Kitabxanası, Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinin Mərkəzi Aparatının kitabxanası, Azərbaycan Dillər Universitetinin kitabxanası, Xəzər Universitetinin Elmi kitabxanası, Qərb Universitetinin kitabxanası, F.Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanası, Şamaxı rayon və Gəncə şəhər mərkəzi kitabxanaları istisna olunmaqla, digər kitabxanalarda olmayıb.

Bunun kimi digər problemləri də nəzərə alaraq, proqram 2013-cü ilə qədər elektron informasiya fondlarının formalaşdırılması və virtual kitabxanaların inkişaf etdirilməsi, “Azərbaycan ədəbiyyatının virtual kitabxanası”nın oxucuların istifadəsinə verilməsi, elektron kataloq və elektron kitabxanaların yaradılması işinin təmin edilməsi, onların müasir standartlar səviyyəsinə çatdırılması, kompyuterləşdirilmiş kitabxana infrastrukturunun qurulması, kitabxanaların yeni informasiya texnologiyaları ilə təchiz edilməsi, kitabxana fondlarının zənginləşdirilməsi, onların mühafizəsi və təhlükəsizliyinin təmin edilməsi, “Azərbaycanın kitab abidələri” dövlət reyestrinin hazırlanması, milli informasiya resurslarının elektron daşıyıcılara köçürülməsi kimi çoxsaylı tədbirlərin icrasını özündə birləşdirir. Nəhayət, bu tədbirlərin reallaşması ilə yanaşı, 2013-cü ildə ABŞ, Avropa və MDB ölkələri kitabxanalarının avtomatlaşdırma, fondların bərpası və mühafizəsi, habelə “UNİMARC” formatının tətbiqi sahəsində təcrübələrin öyrənilməsi nəzərdə tutulur. Bu iş Mədəniyyət və Turizm, Xarici İşlər, Təhsil nazirliklərinə, eləcə də AMEA və tabeliyində kitabxanalar olan digər nazirlik və dövlət komitələrinə həvalə edilib.

MEK 40 000 elektron jurnalı özündə birləşdirən “EBSCO” məlumat bazasından istifadə edir

Bu gün ölkənin iri kitabxanalarının elektron kataloqu və elektron kitabxanasının müasir standartlar səviyyəsinə qaldırılması ilə bağlı işlər aparılır ki, onlardan biri də AMEA Mərkəzi Elmi Kitabxanasıdır. Hazırda AMEA Mərkəzi Elmi Kitabxanası (MEK) 40 000 elektron jurnalı özündə birləşdirən EBSCO (Elton Bryson Stephens COmpany) məlumat bazasından istifadə edir. MEK-dən “Rabitə dünyası”na bildirilib ki, kitabxananın bütün üzvləri bu xidmətdən bəhrələnə bilər.

“EBSCO”-ya gəlincə, hələ 1991-ci ildə ABŞ-ın Los-Alamos Milli Kitabxanasının əməkdaşları elektron məlumat bazaları yaradarkən Azərbaycanda elektron nəşrlərin nə vaxtsa mövcud olacağı məlum səbəblər üzündən şübhə doğururdu: “O dövrdən illər ötməsinə baxmayaraq, bu gün artıq sayılıb-seçilən kitabxanalarımız elmin informasiya təminatında yeni texnologiyalar tətbiq etməklə bərabər, daha da irəli gedərək oxuculara qeyri-ənənəvi informasiya və mütaliə formaları aşılayır, onların sorğularına e-kitab, e-jurnal, e-qəzet və s. kimi müasir elektron vasitələrlə cavab vermək üçün daha qlobal və əhatəli məlumat mənbələrindən istifadə edir”.

AMEA Mərkəzi Elmi Kitabxanasında avtomatlaşdırma işlərinin başlandığı və davam etdiyi son illər ərzində bir sıra elektron məlumat bazaları yaradılıb: “Buna misal olaraq “Azərbaycan ədəbiyyatı”, “Azərbaycan elmi”, “Azərbaycan nefti” və s. məlumat bazalarını göstərmək olar. Amma təcrübə bir daha sübut edir ki, dünya elm sferasına inteqrasiya etmədən, digər kitabxanalarla informasiya mübadiləsi aparmadan, daha geniş səpkili bilgi massivlərindən bəhrələnmədən müasir ziyalının tələblərini tam mənada təmin etmək müşkül məsələdir.

Bu gün Mərkəzi Elmi Kitabxana müxtəlif çeşidli problemlərlə qarşılaşmasına baxmayaraq, elm və təhsilin informasiya dəstəyi ilə bağlı fəaliyyətini inkişaf etdirərək alim kontingentinin başlıca kitabxana-informasiya təminatçısı vəzifəsini qoruyub saxlayır. Məhz bu fəaliyyətin söylənilən şəkildə inkişafı alimlərin ən müasir və ən operativ surətdə informasiyaya və ilkin məlumat mənbələrinə yetişməsinə səbəb olur ki bu da açıq, demokratik cəmiyyətin ən vacib prinsipini – informasiyanın bərabər ümumistifadəsi tendensiyasını bərqərar edir”.

CD-ROM və internet şəbəkəsində olan məlumat bazaları üçün dörd əsas kateqoriya

Hazırda dünya kitabxanalarında informasiyanın məlumat bazalarında axtarılması, CD-ROM-larda yerləşdirilmiş elektron kataloqların oxuculara təqdim edilməsi, eləcə də, internet vasitəsilə elektron sənədlərin mübadiləsi geniş informasiya spektrini təşkil edir. Məlumat bazaları pullu və pulsuz, CD-ROM-da və internet şəbəkəsində olmaqla dörd əsas kateqoriyaya bölünür.

Mərkəzi Elmi Kitabxana xarici elmi informasiyanı bu üsulların hər birinə ayrı-ayrılıqda müraciət etməklə əldə edir: “Dünya kitabxanalarında avtomatlaşdırılmış biblioqrafik-informasiya xidmətinin müsbət yekunlarını nəzərdən keçirərkən məlum olur ki, bütün bu qənaətbəxş yeniliklər kitabxanaların birgə əməyi və informasiyadan müştərək şəkildə istifadəsi nəticəsində mümkün olub.

Bu empirik məntiqə əsaslanaraq, Mərkəzi Elmi Kitabxana bir müddət öncə Azərbaycan Kitabxana İnformasiya Konsorsiumunun üzvlərindən birinə çevrilib. Konsorsiumun məqsədi üzvlərin arasında biliyi və informasiya mənbələrini bərabər paylamaq, əldə olunan elektron ehtiyatların miqdar və keyfiyyətini artırmaq, eləcə də üzvlərin sayını daim çoxaldaraq daha geniş qurum yaratmaqdır.

Hazırda Azərbaycan Kitabxana İnformasiya Konsorsiumu dünya mədəniyyətinin inkişafında bilavasitə rol oynayan “eİFL.net” Beynəlxalq Kitabxana Konsorsiumunun tamhüquqlu üzvüdür”. Adıçəkilən beynəlxalq təşkilat əməkdaşlıq etdiyi ölkələrdə kitabxana istifadəçilərinə lazımi informasiyanın çatdırılmasında, oxucu və kitabxanaların dəstəklənməsində, hüquqlarının qorunmasında yaxından iştirak edir. Mərkəzi Elmi Kitabxana və respublikamızın bir neçə kitabxanası məhz bu təşkilatın kanalları vasitəsilə dünyada çox məşhur olan “EBSCO” məlumat bazasına çıxış əldə edib: “Bir çox dünya kitabxanaları bu tipdən olan məlumat mənbələrinə təklikdə, individual şəkildə yiyələndikləri halda ölkəmizdə bu vasitələrdən istifadə etmək və maliyyə məsələlərini yoluna qoymaq üçün kitabxanalar vahid mərkəzdə birləşməlidirlər.

Mərkəzi Elmi Kitabxana Azərbaycan Kitabxana İnformasiya Konsorsiumunun üzvü kimi “EBSCO” məlumat bazasının 10 ən dəyərli məlumat yarımbazalarından istifadə edir və ümumilikdə 7000 tam mətnli elektron jurnaldan bəhrələnir”. Bu jurnallardan ən kütləvi və oxunaqlı səciyyə daşıyanları CD-ROM-larda təqdim edilir. Bütün başqa məlumatlar isə internet şəbəkəsi vasitəsilə əldə olunur: “EBSCO” ilə əməkdaşlığın perspektivlərindən danışarkən təkcə onu qeyd etmək kifayətdir ki, Mərkəzi Elmi Kitabxana Amerika Fizika Cəmiyyətinin, “Bləkvel” Nəşriyyatının, Kembric Universitetinin Nəşriyyatının, “Hay Veyə” Nəşriyyatının, Fizika Universitetinin Nəşriyyatının və “Prokvest”in tam mətnli elektron nəşrləri ilə təmin olunur. Qeyd olunan hər bir nəşriyyat öz nəşrləri ilə dünyanın bir çox ali təhsil müəssisələrini, kitabxana və informasiya mərkəzlərini və s. təmin edir. “EBSCO” bütün bunlarla bərabər, təkcə ABŞ və Avropada deyil, kontingentin başqa yerlərində də nəşr olunan sənədlərin elektron variantlarını oxucularımıza təqdim edir”.

Kompyuter vərdişlərinə yiyələnənlər “EBSCO Host” məlumat bazasından sərbəst istifadə edəcəklər

Ümumilikdə “EBSCO” məlumat bazası 20-dən artıq mövzunu özündə birləşdirib. Buraya “Dil və dilçilik”, “Ədəbiyyat və ədəbi tənqid”, “Fəlsəfə”, “Fizika”, “Astronomiya, astrofizika”, “İqtisadiyyat, biznes, menecment”, “Kimya”, “Tarix, arxeologiya”, “Hüquq, kriminalogiya”, “Psixologiya, psixiatriya”, “Coğrafiya”, “Geologiya”, “Riyaziyyat”, “Biologiya və biologiya elmləri”, “Tibb”, “Kompyuter və proqramlaşdırma texnologiyaları”, “Kənd təsərrüfatı”, “Ətraf mühit”, “Sosiologiya, sosial elmlər”, “Təhsil”, “Politologiya, siyasi elmlər” və s. mövzular daxildir.

Bu qısa zaman ərzində Mərkəzi Elmi Kitabxana 50-dən artıq alim və aspirantın tədqiqat mövzusuna uyğun materialı onlara mükəmməl şəkildə təqdim edə bilib. “EBSCO” nəşrlərindən istifadə etmək üçün alim və ziyalılardan xarici dil bilikləri tələb olunduğundan elektron nəşrlərdən məlum səbəblər üzündən bəhrələnə bilməyən oxucular üçün materiallar ingilis, fransız, ispan, alman, italyan və s. dillərdən rus dilinə çevrilərək təqdim edilir: “Hələlik bütün işlərlə yalnız kitabxana əməkdaşları məşğul olurlar. Ümidvarıq ki, gələcəkdə, oxucularımız müəyyən kompyuter vərdişlərinə yiyələndikdən sonra “EBSCO Host” məlumat bazasından sərbəst şəkildə istifadə edə biləcəklər”.

Bu gün Mərkəzi Elmi Kitabxananın qarşısına qoyduğu məqsəd oxucuları “EBSCO”-nun elektron nəşrlərindən yüzfaizlik istifadə edə bilmək səviyyəsinə çatdırmaq və onları dünyada daha qlobal miqyas almış informasiya bazaları ilə tanış etməkdir. “EBSCO”-nun elektron nəşrlərini almazdan əvvəl Amerika Birləşmiş Ştatlarından “İnformation USA” (1997-2000), Yaponiyadan “Geological maps of world”, İngiltərədən “World Business” və “World economy” məlumat bazalarından istifadə etmiş Mərkəzi Elmi Kitabxana gələcəkdə oxucularına SCİ, “Medline”, “Current Sontents”, “Chemical Abstracts”, “Biological Abstracts” və başqa informasiya mənbələrini təqdim etmək niyyətindədir: “Bütün bunlar isə ölkəmizin elm ilə də dünyada tanınmasına, Azərbaycan elminin dünya miqyasında daha da praktik qarşılanmasına bir daha təkan verəcək”.

Kitabxanadan bildirilib ki, hazırda MEK İNTAS-ın “Kitabxanalar üçün İNTAS” layihəsi çərçivəsində dünyanın bir çox dillərində 7000 adda nəşr vahidini oxucularına təqdim edir: “İNTAS-Keçmiş Sovet İttifaqının Yeni Müstəqil Dövlətlərindən olan Alimlərlə Əməkdaşlığa Yardım üzrə Beynəlxalq Assosiasiyadır. Baş ofisi Brüsseldə yerləşir”.

Həqiqət İSABALAYEVA